ابن حیونابو حنیفه، نعمان بن محمد بن منصور بن احمد بن حیون تمیمی مغربی، از دانشمندان بزرگ فرقه اسماعیلیه در آغاز پیدایش آنان به شمار می‌آید. نعمان در آغاز پیرو مذهب مالکی بود ولی بعد تغییر مذهب داده و شیعه شد، اما در سلک فرقه اسماعیلیه در آمد،البته برخی از علمای شیعه او را شیعه می‌دانند و می‌گویند او در برابر سلاطین اسماعیلیه تقیه می‌کرده است. ۱ - ولادتوی در سال ۲۵۹ هجری در مغرب و در خانواده‌ای اهل علم به دنیا آمد. پدر او از علمای بزرگ اهل تسنن و پیرو مذهب مالکی بود و روایات فراوانی را روایت کرده است. نعمان از همان کودکی با روایات و علوم و معارف اسلامی آشنا شد و خود را آماده کرد تا یکی از دانشمندان جهان اسلام گردد. ۲ - مذهبنعمان در آغاز پیرو مذهب مالکی بود ولی بعد تغییر مذهب داده و شیعه شد، اما در سلک فرقه اسماعیلیه در آمد یعنی از آن گروه که عقیده دارند اسماعیل فرزند امام جعفر صادق علیه‌السّلام امام غائب است. البته برخی از علمای شیعه مانند علامه مجلسی او را شیعه می‌دانند و می‌گویند او در برابر سلاطین اسماعیلیه تقیه می‌کرده است. ۳ - شخصیت دینی و علمیقاضی نعمان شخصیتی دانشمند و دارای تالیفات فراوان است. او از مؤسسین فرقه اسماعیلیه و قانونگذار آنان بوده و بنابر گفته روات فاطمی بدون مراجعه به امامان خود (یعنی علمای فاطمی) چیزی ننوشته است. مؤلفان شیعه به او «ابو حنیفه شیعی می‌گویند. او ۹ سال به المهدی بالله، اولین خلیفه فاطمی خدمت کرد. در دوران القائم بامر الله، خلیفه دوم عهده دار قضاوت طرابلس شد و در زمان المنصور بالله خلیفه سوم، قاضی منصوریه شد. وی در دوران فخرالدین خلیفه چهارم به بالاترین مقام خود رسید و آن مقام قاضی القضاة و داعی الدعاة بود. ۴ - فرزنداناو دارای دو فرزند به نامهای علی و محمد بود که هر دو از طرف خلیفه فاطمی عهده دار منصب قضاوت شدند. ۵ - بیان بزرگان۵.۱ - علامه مجلسیعلامه مجلسی درباره ایشان می‌فرماید: «ابو حنیفه، نعمان بن محمد بن منصور، قاضی مصر در ایام دولت اسماعیلیه است. او در آغاز پیرو مذهب مالکی بود، سپس هدایت یافت و پیرو مذهب امامیه گشت. او از ترس خلفای اسماعیلی، از ائمه بعد از امام جعفر صادق علیه‌السّلام روایت نمی‌کند ولی در پوشش تقیه حرف حق را بیان می‌کند.» ۵.۲ - ابن خلکانابن خلکان در وفیات الاعیان می‌گوید: «قاضی نعمان یکی از دانشمندان است. او در آغاز پیرو مذهب مالکی بود ولی بعد پیرو مذهب امامیه شد. ۵.۳ - ابن زولاقابن زولاق درباره او می‌گوید: نعمان بن محمد قاضی، در نهایت فضل و دانش و اهل قرآن و آگاه به معنای آن و عالم به فقه و دیدگاههای مختلف فقهی و لغت و شعر و تاریخ بود و همواره با عقل و انصاف قدم برمی داشت. او هزاران صفحه در مدح اهل‌بیت از خود به یادگار گذاشت.» ۵.۴ - ابن شهر آشوبابن شهر آشوب صاحب کتاب معالم العلما می‌فرماید: «قاضی نعمان بن محمد امامی نبود ولی کتابهای او نیکو و خوب است.» ۶ - آثارنعمان بن محمد دارای ۴۷ تالیف است که در علومی مانند فقه، تاویل، تفسیر و اخبار نگاشته شده است. برخی از تالیفات او عبارتند از: ۱- دعائم الاسلام ۲- شرح الاخبار ۳- اساس التاویل ۴- افتتاح الدعوة ۵- التوحید و الامام ة ۶- مفاتیح النعمة ۷- الایضاح ۸- الینبوع ۹- المجالس و المسامرات. از نکات کتاب اخیر آن است که مؤلف، در آن اختراع قلم خودنویس را به المعز لدین الله (خلیفه فاطمی) نسبت داده است. ۷ - وفاتنعمان بن محمد در سال ۳۶۳ هجری و در سن ۱۰۴ سالگی دعوت حق را لبیک گفت و به دیار باقی شتافت. ۸ - عناوین مرتبطدعائم الاسلام ۹ - منبعنرم افزار جامع الاحادیث، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |